Tăng huyết áp (huyết áp cao) thường được mệnh danh là “kẻ giết người thầm lặng” vì bệnh thường tiến triển âm thầm. Nếu không được kiểm soát kịp thời, nó có thể dẫn đến hàng loạt biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng đến các cơ quan quan trọng như tim, não, thận và mắt. Hiểu rõ về huyết áp cao biến chứng là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe. Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về căn bệnh này và 6 hậu quả đáng sợ nhất mà nó có thể gây ra.
I. Huyết áp cao là bệnh gì?
Huyết áp cao là tình trạng áp lực của máu tác động lên thành động mạch tăng cao hơn mức bình thường. Tình trạng này kéo dài sẽ gây tổn thương thành mạch, tạo gánh nặng cho tim và là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến huyết áp cao biến chứng. Một người được chẩn đoán là tăng huyết áp khi chỉ số huyết áp tâm thu từ 140 mmHg trở lên và/hoặc huyết áp tâm trương từ 90 mmHg trở lên.
Vì không có triệu chứng ban đầu, nhiều người không biết mình mắc bệnh cho đến khi các biến chứng xuất hiện, đó là lý do tại sao việc kiểm tra huyết áp thường xuyên là vô cùng quan trọng.
II. Ai dễ gặp biến chứng do huyết áp cao?
Bất kỳ ai bị tăng huyết áp mà không kiểm soát tốt đều có nguy cơ gặp huyết áp cao biến chứng. Tuy nhiên, rủi ro này sẽ tăng lên đáng kể ở những nhóm đối tượng sau:
- Người không tuân thủ điều trị: Nhiều người bệnh có tâm lý chủ quan, tự ý ngưng thuốc khi thấy huyết áp ổn định hoặc uống thuốc không đều đặn. Điều này cực kỳ nguy hiểm vì huyết áp cần được kiểm soát liên tục. Việc ngưng thuốc đột ngột có thể khiến huyết áp tăng vọt trở lại, làm tăng nguy cơ tai biến cấp tính.
- Người có bệnh lý nền kèm theo: Sự kết hợp giữa tăng huyết áp và các bệnh mạn tính khác tạo thành một “tổ hợp” tàn phá sức khỏe. Ví dụ, bệnh đái tháo đường, rối loạn mỡ máu (cholesterol cao) và béo phì cũng là những yếu tố cộng hưởng, làm tăng gánh nặng cho tim và mạch máu.
- Người có lối sống không lành mạnh: Các thói quen xấu hàng ngày trực tiếp làm tình trạng bệnh nặng hơn. Hút thuốc lá phá hủy lớp nội mạc của động mạch, ăn mặn (nhiều natri) làm tăng áp lực thẩm thấu trong máu, lạm dụng rượu bia và thiếu vận động thể chất đều góp phần làm huyết áp khó kiểm soát và tăng nguy cơ biến chứng.
- Người lớn tuổi: Theo thời gian, thành mạch máu tự nhiên sẽ bị lão hóa, trở nên cứng hơn và mất đi độ đàn hồi. Điều này khiến người lớn tuổi không chỉ dễ bị tăng huyết áp mà còn nhạy cảm hơn với những tổn thương do huyết áp cao biến chứng gây ra.
III. Huyết áp cao biến chứng ra sao?
Khi huyết áp liên tục ở mức cao, các cơ quan trong cơ thể sẽ dần bị tổn thương. Dưới đây là 6 huyết áp cao biến chứng nguy hiểm và phổ biến nhất.
1. Đột quỵ (tai biến mạch máu não)
Đây là biến chứng đáng sợ và thường gặp nhất của tăng huyết áp. Áp lực máu cao có thể gây ra đột quỵ theo hai cách:
- Nhồi máu não (tắc mạch máu não): Tăng huyết áp thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch, tạo ra các mảng bám làm hẹp lòng mạch. Các mảng bám này có thể vỡ ra, hình thành cục máu đông gây tắc nghẽn mạch máu não.
- Xuất huyết não (vỡ mạch máu não): Áp lực cao liên tục làm thành mạch máu trong não suy yếu, phình ra và có thể vỡ bất cứ lúc nào, gây chảy máu ồ ạt trong não.
Đột quỵ có thể gây tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề như liệt nửa người, rối loạn ngôn ngữ, mất trí nhớ.
2. Suy tim và nhồi máu cơ tim
Trái tim là cơ quan chịu ảnh hưởng trực tiếp từ huyết áp cao. Áp lực cao trong lòng mạch buộc trái tim phải co bóp mạnh hơn để thắng được sức cản, dẫn đến những tổn thương lâu dài không thể hồi phục.
- Suy tim: Để bơm máu đi khắp cơ thể với áp lực cao, tim phải làm việc gắng sức hơn. Theo thời gian, cơ tim sẽ dày lên, trở nên cứng và kém linh hoạt, dẫn đến giảm khả năng bơm máu và gây suy tim.
- Nhồi máu cơ tim: Tương tự như cơ chế gây đột quỵ, tăng huyết áp làm tổn thương và gây xơ vữa các động mạch vành (mạch máu nuôi tim). Khi cục máu đông làm tắc nghẽn động mạch vành, một phần cơ tim sẽ bị hoại tử, gây ra cơn nhồi máu cơ tim cấp.
3. Suy thận mạn tính
Thận hoạt động như một hệ thống lọc tinh vi của cơ thể, với hàng triệu mạch máu nhỏ li ti và các đơn vị lọc gọi là cầu thận. Huyết áp cao biến chứng kéo dài tác động trực tiếp lên hệ thống mỏng manh này, gây xơ cứng và làm hẹp các động mạch thận. Điều này làm giảm lưu lượng máu đến thận và làm tổn thương màng lọc của cầu thận, khiến chúng bị “rò rỉ” protein ra ngoài qua nước tiểu (protein niệu).
Theo thời gian, chức năng lọc của thận suy giảm dần, các chất độc tích tụ trong cơ thể, dẫn đến suy thận mạn tính. Ở giai đoạn cuối, khi thận mất hoàn toàn chức năng, bệnh nhân bắt buộc phải chạy thận nhân tạo hoặc ghép thận để duy trì sự sống.
4. Tổn thương võng mạc, giảm thị lực
Đôi mắt cũng không nằm ngoài tầm ảnh hưởng của huyết áp cao. Áp lực cao làm tổn thương các mạch máu cực nhỏ ở võng mạc (lớp mô nhạy cảm với ánh sáng ở đáy mắt), gây ra bệnh võng mạc do tăng huyết áp. Huyết áp cao biến chứng này có thể dẫn đến hiện tượng các mạch máu bị rò rỉ dịch hoặc máu (gây xuất huyết), làm phù nề võng mạc và phù gai thị (sưng dây thần kinh thị giác).
Những tổn thương này trực tiếp ảnh hưởng đến tầm nhìn, khiến người bệnh nhìn mờ, thấy các điểm đen và nghiêm trọng nhất là có thể dẫn đến mất thị lực vĩnh viễn nếu không được kiểm soát huyết áp kịp thời.
5. Phình tách động mạch chủ
Đây là một cấp cứu y khoa cực kỳ nguy hiểm, một dạng huyết áp cao biến chứng có tỷ lệ tử vong cao. Động mạch chủ là mạch máu lớn nhất, chịu trách nhiệm dẫn máu từ tim đi nuôi toàn bộ cơ thể. Áp lực cao liên tục giống như việc dội một dòng nước mạnh vào thành ống, lâu ngày sẽ làm thành động mạch chủ suy yếu và mất đi tính đàn hồi, dẫn đến phình to ra bất thường (gọi là phình động mạch chủ).
Nguy hiểm hơn, áp lực này có thể làm rách lớp nội mạc bên trong của thành mạch, khiến máu lách vào giữa các lớp của thành động mạch và xé toạc nó ra (gọi là bóc tách động mạch chủ). Đây là một cấp cứu y khoa cực kỳ nguy hiểm, gây đau dữ dội và có thể dẫn đến vỡ động mạch, gây tử vong gần như ngay lập tức.
6. Rối loạn nhận thức, sa sút trí tuệ
Bộ não cần một nguồn cung cấp máu ổn định để hoạt động tối ưu. Tăng huyết áp mạn tính không chỉ làm tăng nguy cơ đột quỵ lớn mà còn gây ra vô số tổn thương vi mô ở các mạch máu nhỏ sâu trong não. Những tổn thương này làm giảm lưu lượng máu, gây ra các cơn “đột quỵ im lặng” (nhồi máu lỗ khuyết) mà người bệnh không hề hay biết.
Theo thời gian, sự tích tụ của những tổn thương này làm ảnh hưởng đến chất trắng của não, vốn là nơi kết nối các vùng não khác nhau. Hậu quả là khả năng tư duy, ghi nhớ và xử lý thông tin bị suy giảm dần, dẫn đến tình trạng suy giảm nhận thức do mạch máu (vascular dementia), một dạng sa sút trí tuệ phổ biến.
IV. Cách phòng ngừa và kiểm soát biến chứng huyết áp cao
Tin vui là các huyết áp cao biến chứng nguy hiểm hoàn toàn có thể phòng ngừa được nếu bạn kiểm soát tốt chỉ số huyết áp của mình.
1. Duy trì chế độ ăn nhạt, ít chất béo bão hòa
Chế độ ăn uống đóng vai trò nền tảng trong việc kiểm soát huyết áp. Bạn cần chủ động giảm lượng muối (natri) trong khẩu phần ăn, đặc biệt hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đồ hộp hay dưa muối. Thay vào đó, hãy ưu tiên xây dựng một thực đơn giàu dinh dưỡng với nhiều rau xanh, trái cây tươi và ngũ cốc nguyên hạt để bổ sung chất xơ và kali, giúp điều hòa huyết áp.
Song song đó, việc cắt giảm chất béo không lành mạnh là vô cùng cần thiết. Hạn chế tối đa mỡ động vật, đồ chiên rán, thức ăn nhanh và các sản phẩm chứa chất béo bão hòa sẽ giúp bảo vệ thành mạch, ngăn ngừa xơ vữa động mạch và hỗ trợ duy trì một trái tim khỏe mạnh.
2. Tập thể dục đều đặn, giữ cân nặng hợp lý
Vận động thể chất thường xuyên là một biện pháp hữu hiệu giúp cải thiện sức khỏe tim mạch. Hãy cố gắng duy trì thói quen tập luyện ít nhất 30 phút mỗi ngày, và ít nhất 5 ngày mỗi tuần. Các bài tập cường độ vừa phải như đi bộ nhanh, đạp xe, yoga hay bơi lội đều là những lựa chọn tuyệt vời để tăng cường sức bền cho tim.
Bên cạnh đó, việc giữ cân nặng ở mức hợp lý cũng có tác động tích cực đến chỉ số huyết áp. Nếu bạn đang trong tình trạng thừa cân hoặc béo phì, việc giảm cân một cách khoa học không chỉ giúp giảm gánh nặng cho hệ tuần hoàn mà còn góp phần đưa huyết áp về mức an toàn.
3. Uống thuốc đúng chỉ định của bác sĩ
Việc tuân thủ điều trị bằng thuốc là yếu tố then chốt để ngăn ngừa biến chứng. Bạn phải uống thuốc đều đặn mỗi ngày theo đúng liều lượng mà bác sĩ đã chỉ định, ngay cả khi bạn cảm thấy hoàn toàn khỏe mạnh và chỉ số huyết áp đã trở về mức ổn định, vì đây là bệnh mạn tính cần kiểm soát lâu dài.
Tuyệt đối không được tự ý thay đổi liều lượng hay ngưng thuốc đột ngột mà không có sự đồng ý của bác sĩ. Hành động này có thể khiến huyết áp tăng vọt trở lại một cách nguy hiểm, làm tăng nguy cơ xảy ra các biến cố tim mạch cấp tính như đột quỵ hay nhồi máu cơ tim.
4. Theo dõi huyết áp định kỳ và tái khám thường xuyên
Chủ động theo dõi huyết áp tại nhà là một thói quen quan trọng giúp bạn nắm bắt được tình trạng sức khỏe của mình. Việc trang bị một máy đo huyết áp điện tử và ghi lại các chỉ số hàng ngày sẽ cung cấp dữ liệu quý giá cho bác sĩ trong quá trình điều trị và theo dõi bệnh.
Ngoài ra, bạn cần tuân thủ lịch tái khám định kỳ để bác sĩ có thể đánh giá tổng thể tình trạng bệnh, hiệu quả của thuốc và kiểm tra các biến chứng tiềm ẩn. Việc thăm khám thường xuyên đảm bảo rằng huyết áp của bạn luôn được kiểm soát một cách tối ưu nhất có thể.
Kiểm soát huyết áp cao biến chứng không phải là một cuộc chiến ngắn hạn mà là cả một hành trình dài đòi hỏi sự kiên trì. Đừng để “kẻ giết người thầm lặng” này có cơ hội tàn phá sức khỏe của bạn. Bằng cách chủ động thay đổi lối sống và tuân thủ điều trị, bạn hoàn toàn có thể làm chủ tình hình, sống một cuộc đời khỏe mạnh và trọn vẹn bên người thân.
