4 Nguyên Nhân Bị Tiêu Chảy Ở Người Lớn Phổ Biến Và Cách Điều Trị

Tiêu chảy ở người lớn là một trong những vấn đề tiêu hóa phổ biến, có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ ăn uống không đảm bảo vệ sinh đến bệnh lý mạn tính đường ruột. Dù phần lớn trường hợp có thể tự khỏi, nhưng nếu không xác định đúng nguyên nhân bị tiêu chảy ở người lớn, bệnh dễ tái phát hoặc trở nên nghiêm trọng hơn. Hãy cùng tìm hiểu 4 nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy và cách điều trị, phòng ngừa hiệu quả để bảo vệ hệ tiêu hóa khỏe mạnh.

I. Bệnh tiêu chảy là gì? Phân loại bệnh tiêu chảy

Tiêu chảy là tình trạng đi ngoài phân lỏng hoặc nước nhiều lần trong ngày, thường trên 3 lần/ngày. Đây là một trong những rối loạn tiêu hóa phổ biến nhất ở mọi lứa tuổi, có thể xảy ra do nhiễm khuẩn, virus, ký sinh trùng hoặc do chế độ ăn uống, thuốc men, căng thẳng.

Khi bị tiêu chảy, lượng nước và điện giải bị mất đi nhanh chóng, dẫn đến mất nước, mệt mỏi, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng nếu không được xử lý đúng cách, đặc biệt ở người già và trẻ nhỏ.

Dựa theo thời gian diễn tiến và nguyên nhân gây bệnh, tiêu chảy được chia thành các loại chính sau:

Theo thời gian:

• Tiêu chảy cấp tính: Là dạng phổ biến nhất, kéo dài dưới 14 ngày. Thường do nhiễm khuẩn, virus hoặc do ăn phải thực phẩm ôi thiu, nguồn nước bẩn. Triệu chứng bao gồm đi ngoài nhiều lần, đau bụng, buồn nôn, mất nước, mệt mỏi. Nếu được điều trị đúng cách, bệnh thường khỏi hoàn toàn sau vài ngày.
• Tiêu chảy mạn tính: Xảy ra khi tình trạng tiêu chảy kéo dài trên 4 tuần. Thường liên quan đến các bệnh lý đường ruột mãn tính như viêm đại tràng, hội chứng ruột kích thích, bệnh Crohn hoặc tác dụng phụ thuốc. Dạng này cần được thăm khám chuyên khoa để tìm nguyên nhân chính xác và điều trị lâu dài.

Theo nguyên nhân:

• Tiêu chảy do nhiễm trùng: Gây ra bởi vi khuẩn (E. coli, Salmonella), virus (Rotavirus, Norovirus) hoặc ký sinh trùng (Giardia lamblia). Đây là nguyên nhân hàng đầu, thường lây qua thực phẩm, nước uống hoặc tay bẩn.
• Tiêu chảy không do nhiễm trùng: Bao gồm tiêu chảy do thuốc (như kháng sinh), do không dung nạp lactose, dị ứng thức ăn, rối loạn hấp thu hoặc stress tâm lý. Dạng này tuy ít nguy hiểm hơn nhưng dễ tái phát nếu không điều chỉnh lối sống, chế độ ăn.

II. Top 4 nguyên nhân bị tiêu chảy ở người lớn

Tiêu chảy ở người lớn có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Việc xác định đúng nguyên nhân gây tiêu chảy không chỉ giúp điều trị hiệu quả mà còn phòng ngừa tái phát về sau.

Dưới đây là 4 nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến tình trạng tiêu chảy ở người trưởng thành hiện nay.

1. Nhiễm khuẩn đường ruột

Đây là nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy cấp tính ở người lớn. Tác nhân gây bệnh thường là vi khuẩn (E. coli, Salmonella, Shigella, Campylobacter), virus (Rotavirus, Norovirus) hoặc ký sinh trùng (Giardia lamblia, Entamoeba histolytica).

Các mầm bệnh này xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hóa, chủ yếu do:

• Ăn thực phẩm không được nấu chín kỹ hoặc bảo quản kém.
• Uống nước nhiễm khuẩn, đá viên không đảm bảo vệ sinh.
• Tay không sạch khi chế biến hoặc dùng bữa.

Khi nhiễm khuẩn, niêm mạc ruột bị viêm và tăng tiết dịch, khiến phân lỏng, đi ngoài nhiều lần trong ngày, kèm đau quặn bụng, buồn nôn, thậm chí sốt. Nếu không được điều trị kịp thời, người bệnh có thể mất nước, rối loạn điện giải và suy kiệt sức khỏe nhanh chóng.

2. Ngộ độc thực phẩm

Ngộ độc thực phẩm cũng là nguyên nhân bị tiêu chảy ở người lớn. Đây là tình trạng xảy ra khi ăn phải thực phẩm nhiễm độc tố vi khuẩn (như Staphylococcus aureus, Clostridium perfringens) hoặc hóa chất bảo quản độc hại.

Ngộ độc thường khởi phát nhanh, chỉ sau vài giờ đến 1 ngày kể từ khi ăn. Biểu hiện bao gồm:

• Tiêu chảy cấp, đi phân lỏng hoặc nước nhiều lần trong ngày.
• Nôn mửa, đau bụng, buồn nôn dữ dội.
• Một số trường hợp nặng có thể sốt, co giật hoặc tụt huyết áp do mất nước nghiêm trọng.

Điều trị chủ yếu là bù nước, điện giải và nghỉ ngơi, tránh dùng thuốc cầm tiêu chảy trong giai đoạn đầu vì có thể giữ lại độc tố trong ruột. Trong trường hợp ngộ độc nặng, người bệnh cần được cấp cứu kịp thời tại cơ sở y tế.

3. Dị ứng hoặc không dung nạp thực phẩm

Một số người có thể bị tiêu chảy do không dung nạp lactose (đường trong sữa) hoặc dị ứng với protein trong thực phẩm (như gluten trong lúa mì, hải sản, trứng…).

Cơ chế xảy ra là do cơ thể thiếu enzyme tiêu hóa phù hợp hoặc hệ miễn dịch phản ứng quá mức với thức ăn, gây rối loạn tiêu hóa. Các dấu hiệu thường gặp gồm:

• Đi ngoài phân lỏng ngay sau khi ăn.
• Đầy hơi, chướng bụng, co thắt ruột.
• Một số trường hợp nặng có thể kèm theo phát ban, khó thở hoặc sưng phù.

Để khắc phục, người bệnh nên:

• Ghi nhận lại thực phẩm gây phản ứng và tránh sử dụng về sau.
• Bổ sung men vi sinh giúp cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột.
• Với người không dung nạp lactose, có thể dùng sữa không lactose hoặc men hỗ trợ tiêu hóa trước bữa ăn.

4. Viêm đại tràng

Viêm đại tràng (viêm ruột già) là bệnh lý mạn tính của hệ tiêu hóa, có thể là nguyên nhân gây tiêu chảy kéo dài. Bệnh xảy ra khi niêm mạc đại tràng bị tổn thương do nhiễm khuẩn, rối loạn miễn dịch hoặc stress kéo dài.

Triệu chứng điển hình:

• Tiêu chảy tái phát nhiều lần, xen kẽ với táo bón.
• Phân có thể lẫn nhầy hoặc máu.
• Đau bụng âm ỉ hoặc quặn từng cơn, đặc biệt sau khi ăn đồ cay nóng, dầu mỡ.
• Cảm giác đầy hơi, chướng bụng, ăn kém.

Nếu không điều trị dứt điểm, viêm đại tràng có thể chuyển thành viêm loét đại tràng mạn tính, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe đường ruột.
Việc điều trị thường bao gồm thuốc kháng viêm, điều chỉnh chế độ ăn uống, giảm stress và tăng cường hệ miễn dịch đường ruột.

III. Cách điều trị và phòng ngừa tiêu chảy ở người lớn

Sau khi đã hiểu rõ được nguyên nhân bị tiêu chảy ở người lớn, điều quan trọng không kém là xử lý sớm và đúng cách để tránh mất nước, rối loạn điện giải hay biến chứng nghiêm trọng. Người bệnh cần kết hợp giữa bổ sung nước, chế độ ăn phù hợp, sử dụng thuốc hợp lý và giữ gìn vệ sinh cá nhân để phục hồi sức khỏe nhanh chóng và ngăn bệnh tái phát.

1. Bổ sung nước và điện giải

Tiêu chảy khiến cơ thể mất nhiều nước và khoáng chất như natri, kali, clo. Vì vậy, việc đầu tiên cần làm là bù nước kịp thời.

• Uống nước oresol (ORS) pha đúng tỷ lệ hướng dẫn là biện pháp hiệu quả nhất.
• Trong trường hợp không có ORS, có thể thay thế bằng nước lọc, nước cháo loãng, nước dừa tươi hoặc súp loãng.
• Nếu bệnh nhân có dấu hiệu mất nước nặng (môi khô, da nhăn, tiểu ít, mệt lả), cần đến cơ sở y tế ngay để truyền dịch.

2. Điều chỉnh chế độ ăn lành mạnh

Chế độ dinh dưỡng hợp lý giúp ruột nghỉ ngơi và phục hồi nhanh hơn.

• Ưu tiên thực phẩm dễ tiêu hóa như cháo, cơm mềm, khoai tây luộc, chuối chín.
• Tránh thực phẩm nhiều dầu mỡ, sữa, đồ cay nóng hoặc chứa caffeine vì dễ kích thích nhu động ruột.
• Ăn thành nhiều bữa nhỏ, tránh ăn quá no.
• Khi tình trạng cải thiện, có thể tăng dần lượng chất xơ hòa tan (như táo, cà rốt luộc) để ổn định tiêu hóa.

3. Dùng thuốc theo hướng dẫn bác sĩ

Không nên tự ý dùng thuốc khi chưa xác định nguyên nhân.

• Nếu tiêu chảy do nhiễm khuẩn, bác sĩ có thể chỉ định thuốc kháng sinh phù hợp.
• Với trường hợp tiêu chảy cấp không do nhiễm khuẩn, có thể sử dụng men vi sinh, than hoạt tính hoặc thuốc cầm tiêu chảy nhưng chỉ theo hướng dẫn chuyên môn.
• Tuyệt đối không lạm dụng thuốc vì có thể che lấp triệu chứng bệnh nặng hoặc gây mất cân bằng vi sinh đường ruột.

4. Giữ gìn vệ sinh

Phòng ngừa tiêu chảy tái phát đòi hỏi duy trì thói quen vệ sinh tốt trong ăn uống và sinh hoạt.

• Rửa tay sạch bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Đảm bảo thực phẩm chín kỹ, nước uống được đun sôi.
• Tránh ăn hàng quán không đảm bảo vệ sinh.
• Giữ vệ sinh bếp ăn, dụng cụ nấu nướng và bảo quản thực phẩm đúng cách.

Việc duy trì lối sống sạch sẽ, ăn uống an toàn không chỉ giúp hệ tiêu hóa khỏe mạnh mà còn là cách phòng ngừa tiêu chảy hiệu quả nhất.

IV. Khi nào bạn cần đến bác sĩ?

Phần lớn các trường hợp tiêu chảy ở người lớn có thể tự khỏi sau vài ngày nếu được nghỉ ngơi, bổ sung nước và ăn uống hợp lý. Tuy nhiên, trong một số tình huống, tiêu chảy có thể là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý nghiêm trọng như nhiễm khuẩn nặng, viêm ruột hoặc mất nước trầm trọng. Khi đó, người bệnh không nên chủ quan mà cần đi khám bác sĩ ngay nếu xuất hiện một hoặc nhiều dấu hiệu sau:

• Tiêu chảy kéo dài trên 3 ngày mà không có dấu hiệu cải thiện, hoặc thậm chí nặng hơn.
• Phân có máu, chất nhầy hoặc màu đen bất thường, kèm mùi hôi khó chịu.
• Sốt cao trên 38,5°C, rét run, hoặc cơ thể mệt mỏi kiệt sức.
• Nôn nhiều, không ăn uống được, dẫn đến mất nước nhanh.
• Tiểu ít, khát nước liên tục, môi khô, mắt trũng, dấu hiệu cảnh báo mất nước nặng.
• Xuất hiện đau bụng dữ dội hoặc co thắt, đặc biệt ở vùng bụng dưới.
• Người có bệnh nền như tiểu đường, tim mạch, suy thận, hoặc hệ miễn dịch yếu bị tiêu chảy kéo dài.
• Người cao tuổi hoặc phụ nữ mang thai cũng nên đi khám sớm để tránh biến chứng.

Khi đến cơ sở y tế, bác sĩ sẽ khai thác triệu chứng, xét nghiệm phân, máu hoặc siêu âm ổ bụng để xác định nguyên nhân chính xác, từ đó đưa ra phác đồ điều trị phù hợp. Việc điều trị sớm không chỉ giúp giảm triệu chứng nhanh hơn mà còn ngăn ngừa nguy cơ mất nước, viêm ruột hay nhiễm trùng toàn thân.

Tiêu chảy là phản ứng tự nhiên của cơ thể nhằm loại bỏ các tác nhân gây hại trong đường ruột. Tuy nhiên, nếu tình trạng kéo dài hoặc tái phát nhiều lần, đó có thể là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý tiêu hóa nghiêm trọng. Việc hiểu rõ nguyên nhân bị tiêu chảy ở người lớn, kết hợp chế độ ăn uống hợp lý và duy trì thói quen vệ sinh tốt, sẽ giúp bạn phòng tránh và cải thiện sức khỏe đường ruột hiệu quả. Nếu tiêu chảy không thuyên giảm sau vài ngày hoặc kèm theo các triệu chứng bất thường, hãy chủ động đến bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.