Các bệnh thường gặp ở người già: Dấu hiệu và cách phòng ngừa

Tuổi tác càng cao, hệ miễn dịch và các chức năng của cơ thể càng suy giảm, khiến Người cao tuổi trở thành đối tượng dễ mắc các bệnh thường gặp ở người già. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và chủ động phòng ngừa là chìa khóa để duy trì một cuộc sống khỏe mạnh và chất lượng khi về già.

I. Các bệnh thường gặp ở người già

Dưới đây là bảng tổng quan một số bệnh thường gặp ở người già, cùng với nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và biện pháp phòng ngừa ban đầu.

Tên bệnh	Nguyên nhân chính	Dấu hiệu thường gặp	Cách phòng ngừa ngắn gọn
Tiểu đường	Rối loạn chuyển hóa insulin, di truyền, lối sống.	Khát nước nhiều, đi tiểu thường xuyên, sụt cân không rõ lý do.	Chế độ ăn lành mạnh, kiểm soát cân nặng, tập thể dục đều đặn.
Suy giảm trí nhớ	Lão hóa não, tổn thương tế bào thần kinh (Alzheimer).	Hay quên, khó khăn trong giao tiếp, suy giảm nhận thức.	Rèn luyện trí não, giao tiếp xã hội, kiểm soát bệnh nền.
Suy giảm thính lực	Lão hóa, tiếp xúc tiếng ồn lớn kéo dài.	Khó nghe, thường xuyên yêu cầu người khác nhắc lại.	Tránh tiếng ồn lớn, khám thính lực định kỳ.
Đục thủy tinh thể	Lão hóa, tia cực tím, tiểu đường.	Nhìn mờ, lóa mắt khi gặp ánh sáng mạnh, nhìn màu sắc nhạt hơn.	Đeo kính râm, kiểm soát đường huyết, khám mắt định kỳ.
Loãng xương	Thiếu hụt canxi và vitamin D, thay đổi nội tiết tố.	Đau mỏi xương khớp, giảm chiều cao, dễ gãy xương.	Bổ sung canxi & vitamin D, tập thể dục chịu tải.
Viêm khớp	Mòn sụn khớp (thoái hóa), viêm (viêm khớp dạng thấp).	Đau, sưng, cứng khớp, khó vận động.	Duy trì cân nặng hợp lý, vận động nhẹ nhàng.
Bệnh tim mạch	Tăng huyết áp, mỡ máu cao, xơ vữa động mạch.	Tức ngực, khó thở, phù chân, mệt mỏi.	Chế độ ăn ít muối, ít béo, không hút thuốc, kiểm tra sức khỏe.
Ung thư	Đột biến gen, yếu tố môi trường (thuốc lá, hóa chất).	Sụt cân, mệt mỏi kéo dài, xuất hiện khối u bất thường.	Tầm soát ung thư định kỳ, lối sống lành mạnh.
Viêm phổi	Nhiễm vi khuẩn, virus, nấm.	Sốt, ho có đờm, khó thở, đau ngực.	Tiêm vắc-xin phòng cúm và phế cầu, giữ ấm cơ thể.
COPD	Hút thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu.	Ho mạn tính, khạc đờm, khó thở tăng dần.	Bỏ hút thuốc lá, tránh khói bụi, ô nhiễm.
Viêm phế quản mạn tính	Hút thuốc, ô nhiễm không khí.	Ho dai dẳng có đờm kéo dài ít nhất 3 tháng/năm.	Ngừng hút thuốc, giữ môi trường sống trong lành.
Tăng huyết áp	Thành mạch máu xơ cứng, chế độ ăn nhiều muối.	Thường không có triệu chứng rõ ràng, có thể đau đầu, chóng mặt.	Giảm ăn mặn, tập thể dục, kiểm tra huyết áp thường xuyên.
Trầm cảm, lo âu	Cô đơn, bệnh tật mạn tính, thay đổi cuộc sống.	Buồn bã, mất hứng thú, rối loạn giấc ngủ, lo lắng quá mức.	Tăng cường giao tiếp, tham gia hoạt động xã hội.
Mỡ máu cao	Chế độ ăn nhiều chất béo bão hòa, ít vận động.	Thường không có triệu dung, chỉ phát hiện qua xét nghiệm máu.	Chế độ ăn ít béo, tăng cường chất xơ, tập thể dục.
Bệnh thận mạn tính	Biến chứng của tiểu đường, tăng huyết áp.	Mệt mỏi, phù, chán ăn, thay đổi lượng nước tiểu.	Kiểm soát tốt đường huyết và huyết áp.
Cúm	Nhiễm virus cúm.	Sốt cao, đau nhức cơ thể, mệt mỏi, ho, sổ mũi.	Tiêm phòng cúm hàng năm, rửa tay thường xuyên.
Đột quỵ	Tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu não.	Yếu liệt mặt/tay/chân, méo miệng, nói khó, mất thăng bằng.	Kiểm soát huyết áp, mỡ máu, tiểu đường, không hút thuốc.
Nhiễm trùng đường tiết niệu	Vi khuẩn xâm nhập vào đường tiểu.	Tiểu buốt, tiểu rắt, nước tiểu đục hoặc có máu.	Uống đủ nước, giữ vệ sinh cá nhân.
Rối loạn tiêu hóa	Lão hóa hệ tiêu hóa, chế độ ăn uống.	Ợ nóng, đầy hơi, táo bón, tiêu chảy.	Ăn nhiều chất xơ, uống đủ nước, chia nhỏ bữa ăn.
Bệnh Zona	Tái hoạt động của virus thủy đậu.	Phát ban mụn nước, đau rát dữ dội dọc theo dây thần kinh.	Tiêm vắc-xin phòng Zona.
Bệnh Parkinson	Suy giảm tế bào thần kinh sản xuất dopamine.	Run khi nghỉ, cứng cơ, vận động chậm chạp, mất thăng bằng.	Vật lý trị liệu, dùng thuốc theo chỉ định.
Hen suyễn	Viêm mạn tính đường thở.	Khó thở khò khè, ho, nặng ngực, đặc biệt về đêm.	Tránh các yếu tố khởi phát (khói, bụi, phấn hoa), dùng thuốc dự phòng.
Béo phì	Mất cân bằng năng lượng (nạp vào > tiêu thụ).	Tích tụ mỡ thừa, chỉ số BMI ≥ 30.	Chế độ ăn uống cân bằng, tăng cường vận động.
Bệnh da liễu	Lão hóa da, suy giảm miễn dịch.	Da khô, ngứa, xuất hiện đồi mồi, dày sừng tiết bã.	Dưỡng ẩm da, tránh nắng gắt, giữ vệ sinh da.

1. Tiểu đường (đái tháo đường)

Tiểu đường là một bệnh thường gặp ở người già, đặc trưng bởi tình trạng rối loạn chuyển hóa với lượng đường trong máu luôn ở mức cao.  Ở người già, nguyên nhân thường do suy giảm chức năng tuyến tụy, kháng insulin và lối sống ít vận động. Dấu hiệu có thể không rõ ràng nhưng thường bao gồm khát nước liên tục, đi tiểu nhiều, mệt mỏi và sụt cân. Phòng ngừa và kiểm soát bệnh bao gồm chế độ ăn giảm đường, giảm tinh bột, tăng cường rau xanh, tập thể dục đều đặn và kiểm tra đường huyết định kỳ.

2. Suy giảm trí nhớ (Alzheimer, sa sút trí tuệ)

Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất gây sa sút trí tuệ ở người già. Bệnh gây ra sự suy giảm từ từ về trí nhớ, tư duy và khả năng lập luận. Dấu hiệu ban đầu là hay quên những sự việc gần đây, khó khăn trong việc tìm từ ngữ, sau đó tiến triển đến mất phương hướng, thay đổi tính cách. Để phòng ngừa, cần tích cực rèn luyện trí não (đọc sách, chơi cờ), duy trì tương tác xã hội, kiểm soát tốt các bệnh tim mạch và có chế độ dinh dưỡng lành mạnh.

3. Suy giảm thính lực

Suy giảm thính lực là một trong những bệnh thường gặp ở người già ảnh hưởng đến chất lượng giao tiếp. Người bệnh thường khó nghe các âm thanh có tần số cao, khó theo kịp các cuộc trò chuyện, đặc biệt ở môi trường ồn ào. Phòng ngừa bằng cách tránh tiếp xúc với tiếng ồn quá lớn, không tự ý dùng vật nhọn lấy ráy tai và đi khám thính lực định kỳ để phát hiện sớm và can thiệp bằng máy trợ thính nếu cần.

4. Đục thủy tinh thể

Đục thủy tinh thể là một bệnh thường gặp ở người già có thể dẫn đến mù lòa nếu không được điều trị. Nguyên nhân chủ yếu do lão hóa, tiếp xúc với tia UV và các bệnh lý như tiểu đường. Dấu hiệu bao gồm nhìn mờ như có sương mù, lóa mắt, nhìn một vật thành hai. Phẫu thuật thay thủy tinh thể nhân tạo là phương pháp điều trị hiệu quả nhất. Phòng ngừa bằng cách đeo kính râm khi ra ngoài và kiểm soát tốt các bệnh nền.

5. Loãng xương

Loãng xương làm cho xương trở nên giòn và dễ gãy, ngay cả khi gặp chấn thương nhẹ. Bệnh thường diễn ra âm thầm, chỉ được phát hiện khi đã có biến chứng gãy xương (cổ xương đùi, cột sống). Nguyên nhân là do sự mất cân bằng giữa quá trình tạo xương và hủy xương, thiếu hụt canxi, vitamin D. Phòng ngừa bằng cách xây dựng chế độ ăn giàu canxi, bổ sung vitamin D, và tập các bài tập chịu tải như đi bộ.

6. Viêm khớp

Hai dạng phổ biến nhất là thoái hóa khớp và viêm khớp dạng thấp. Thoái hóa khớp là do lớp sụn bị mài mòn theo thời gian, gây đau, cứng khớp. Viêm khớp dạng thấp là bệnh tự miễn gây viêm đối xứng ở các khớp. Dấu hiệu chung là đau, sưng, nóng, đỏ và hạn chế vận động khớp. Duy trì cân nặng hợp lý, tránh các tư thế xấu và vận động nhẹ nhàng giúp giảm triệu chứng và làm chậm tiến triển bệnh.

7. Bệnh tim mạch (tăng huyết áp, xơ vữa động mạch, suy tim…)

Đây là nhóm bệnh thường gặp ở người già và cũng là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong số các bệnh thường gặp ở người già. Lão hóa làm thành mạch máu kém đàn hồi, tim phải làm việc nhiều hơn. Các yếu tố nguy cơ bao gồm tăng huyết áp, mỡ máu cao, tiểu đường, hút thuốc lá. Dấu hiệu cảnh báo có thể là đau thắt ngực, khó thở, mệt mỏi, phù. Phòng ngừa là quan trọng nhất: ăn nhạt, giảm chất béo, bỏ thuốc lá, tập thể dục và khám sức khỏe định kỳ.

8. Ung thư

Nguy cơ mắc ung thư tăng theo tuổi tác do sự tích tụ các tổn thương DNA và suy giảm khả năng sửa chữa của cơ thể. Các loại ung thư phổ biến ở người già bao gồm ung thư phổi, đại trực tràng, tuyến tiền liệt, vú. Dấu hiệu cảnh báo rất đa dạng: sụt cân không rõ nguyên nhân, mệt mỏi kéo dài, thay đổi thói quen đại tiểu tiện, ho ra máu… Tầm soát ung thư định kỳ là biện pháp hữu hiệu để phát hiện sớm và tăng cơ hội điều trị thành công.

9. Viêm phổi

Hệ miễn dịch suy yếu khiến người già dễ bị vi khuẩn, virus tấn công phổi. Triệu chứng thường gặp là sốt, ho có đờm (màu xanh, vàng hoặc có máu), khó thở, đau ngực. Bệnh có thể tiến triển nặng nhanh chóng và gây nguy hiểm đến tính mạng. Tiêm vắc-xin phòng cúm và phế cầu, giữ ấm cơ thể, dinh dưỡng tốt và vệ sinh răng miệng sạch sẽ là những cách phòng ngừa hiệu quả.

10. Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là một bệnh thường gặp ở người già, đặc biệt ở những người có tiền sử hút thuốc lá. Người bệnh thường có triệu chứng ho, khạc đờm mạn tính và khó thở tăng dần theo thời gian, ban đầu chỉ khó thở khi gắng sức, sau đó khó thở cả khi nghỉ ngơi. Cách phòng ngừa tốt nhất là không bao giờ hút thuốc hoặc cai thuốc lá ngay lập tức.

11. Viêm phế quản mạn tính

Là một thể của COPD, được định nghĩa là tình trạng ho khạc đờm kéo dài ít nhất 3 tháng trong một năm và trong 2 năm liên tiếp. Bệnh gây viêm và hẹp đường thở, dẫn đến khó thở và tăng nguy cơ nhiễm trùng. Cai thuốc lá và tránh tiếp xúc với khói bụi, hóa chất là biện pháp phòng và điều trị quan trọng nhất.

12. Tăng huyết áp

Được mệnh danh là “kẻ giết người thầm lặng” vì thường không có triệu chứng rõ ràng nhưng lại gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như đột quỵ, nhồi máu cơ tim, suy thận. Ở người già, huyết áp tăng do thành động mạch bị xơ cứng. Cần kiểm tra huyết áp thường xuyên, duy trì chế độ ăn nhạt, hạn chế rượu bia, tập thể dục và tuân thủ điều trị của bác sĩ.

13. Trầm cảm, lo âu

Các vấn đề tâm lý cũng là nhóm bệnh thường gặp ở người già cần được quan tâm đúng mức.  Người già phải đối mặt với nhiều mất mát (bạn đời, bạn bè), sự cô đơn, các bệnh tật mạn tính gây đau đớn, làm tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm lý. Dấu hiệu bao gồm khí sắc trầm buồn, mất hứng thú với mọi thứ, rối loạn giấc ngủ, ăn uống kém, luôn cảm thấy mệt mỏi, lo lắng vô cớ. Sự quan tâm, chia sẻ từ gia đình và việc tham gia các hoạt động cộng đồng có vai trò rất quan trọng trong phòng ngừa.

14. Mỡ máu cao

Tình trạng này (rối loạn lipid máu) làm tăng nồng độ cholesterol xấu (LDL-C) và triglyceride trong máu, góp phần hình thành các mảng xơ vữa trong lòng động mạch. Bệnh thường không có triệu chứng và chỉ được phát hiện qua xét nghiệm máu. Điều chỉnh chế độ ăn (hạn chế mỡ động vật, đồ chiên rán) và tăng cường vận động là nền tảng của điều trị.

15. Bệnh thận mạn tính

Chức năng thận suy giảm dần theo tuổi tác và do ảnh hưởng của các bệnh mạn tính khác như tăng huyết áp, tiểu đường. Ở giai đoạn đầu, bệnh thường không có triệu chứng. Khi bệnh tiến triển, người bệnh có thể bị phù, mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn. Việc kiểm soát tốt huyết áp và đường huyết là cách tốt nhất để làm chậm tiến triển của bệnh thận mạn tính.

16. Cúm (nhiễm cúm ở người già)

Đối với Người cao tuổi, cúm không phải là bệnh nhẹ. Do hệ miễn dịch suy yếu, người già khi mắc cúm có nguy cơ cao gặp các biến chứng nặng như viêm phổi, suy hô hấp và tử vong. Các triệu chứng điển hình là sốt cao đột ngột, đau nhức toàn thân, mệt mỏi rũ rượi. Tiêm phòng vắc-xin cúm hàng năm là biện pháp phòng bệnh hiệu quả và an toàn nhất.

17. Đột quỵ

Đột quỵ (tai biến mạch máu não) xảy ra khi dòng máu lên não bị chặn lại (đột quỵ nhồi máu não) hoặc khi một mạch máu trong não bị vỡ (đột quỵ xuất huyết não). Đây là một cấp cứu y tế. Dấu hiệu nhận biết sớm theo quy tắc F.A.S.T: Face (Méo mặt), Arm (Yếu tay), Speech (Nói khó), Time (Thời gian vàng để cấp cứu). Phòng ngừa bằng cách kiểm soát chặt chẽ các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, tiểu đường, rung nhĩ.

18. Nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI)

Người già dễ bị UTI do nhiều yếu tố như suy giảm miễn dịch, các bệnh lý gây ứ đọng nước tiểu (phì đại tuyến tiền liệt), hoặc sử dụng ống thông tiểu. Triệu chứng có thể không điển hình như sốt, tiểu buốt, mà đôi khi chỉ là lú lẫn, mệt mỏi, chán ăn. Uống đủ nước và giữ vệ sinh cá nhân tốt giúp giảm nguy cơ mắc bệnh.

19. Rối loạn tiêu hóa (trào ngược, táo bón…)

Hệ tiêu hóa của người già hoạt động kém hiệu quả hơn, nhu động ruột giảm, dẫn đến các vấn đề phổ biến như táo bón. Trào ngược dạ dày thực quản cũng thường gặp, gây ợ nóng, khó tiêu. Chế độ ăn giàu chất xơ từ rau củ quả, uống đủ nước, và chia nhỏ các bữa ăn có thể giúp cải thiện các triệu chứng này.

20. Bệnh Zona

Bệnh Zona là một bệnh thường gặp ở người già có thể gây ra biến chứng đau thần kinh kéo dài. Zona là do sự tái hoạt động của virus Varicella-Zoster (virus gây bệnh thủy đậu) tiềm ẩn trong các hạch thần kinh. Bệnh gây ra các dải ban đỏ, mụn nước ở một bên cơ thể, kèm theo cảm giác đau rát dữ dội. Biến chứng thường gặp nhất là đau thần kinh sau Zona, có thể kéo dài hàng tháng, hàng năm. Tiêm vắc-xin phòng Zona được khuyến cáo cho người từ 50 tuổi trở lên.

21. Bệnh Parkinson

Đây là một bệnh thoái hóa thần kinh tiến triển, ảnh hưởng chủ yếu đến khả năng vận động. Bệnh xảy ra do các tế bào sản xuất dopamine trong não chết dần. Các triệu chứng kinh điển bao gồm run khi nghỉ, co cứng cơ bắp, vận động chậm chạp và khó giữ thăng bằng. Hiện chưa có cách chữa khỏi hoàn toàn, điều trị chủ yếu tập trung vào việc cải thiện triệu chứng bằng thuốc và vật lý trị liệu.

22. Hen suyễn

Mặc dù thường được cho là bệnh của trẻ em, hen suyễn có thể khởi phát hoặc tái phát ở người lớn tuổi. Triệu chứng bao gồm các cơn ho, khò khè, khó thở và nặng ngực. Chẩn đoán hen ở người già có thể khó khăn vì triệu chứng dễ nhầm lẫn với COPD hoặc suy tim. Điều trị bao gồm việc tránh các tác nhân gây kích phát và sử dụng thuốc hít dự phòng và cắt cơn theo chỉ định.

23. Béo phì

Tỷ lệ trao đổi chất giảm theo tuổi tác, trong khi thói quen ăn uống và vận động không thay đổi có thể dẫn đến tăng cân và béo phì. Béo phì làm tăng nguy cơ mắc các bệnh thường gặp ở người già khác, như bệnh tim mạch, tiểu đường type 2, viêm khớp và một số loại ung thư. Duy trì một chế độ ăn uống cân bằng và hoạt động thể chất phù hợp là rất quan trọng.

25. Các bệnh da liễu phổ biến

Làn da của người già mỏng hơn, khô hơn và kém đàn hồi, dễ bị tổn thương. Các vấn đề thường gặp bao gồm da khô ngứa (xerosis), dày sừng tiết bã (các mảng sần sùi màu nâu hoặc đen), đốm đồi mồi (lentigo). Việc sử dụng kem dưỡng ẩm thường xuyên, uống đủ nước và chống nắng cẩn thận có thể giúp cải thiện sức khỏe làn da.

II. Nguyên nhân khiến Người cao tuổi dễ mắc bệnh nền

Sự suy giảm của các cơ quan theo thời gian, kết hợp với các yếu tố về lối sống và tâm lý, tạo thành một môi trường thuận lợi cho các bệnh thường gặp ở người già phát triển. Dưới đây là những nguyên nhân cốt lõi.

1. Quá trình lão hóa sinh lý và suy giảm miễn dịch

Lão hóa là một quá trình tự nhiên không thể tránh khỏi. Mọi cơ quan trong cơ thể đều suy giảm chức năng theo thời gian. Đặc biệt, hệ miễn dịch trở nên kém hiệu quả hơn (suy giảm miễn dịch do lão hóa), làm giảm khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, virus, đồng thời cũng làm giảm hiệu quả của vắc-xin.

2. Ít vận động, béo phì và thiếu hụt cơ bắp

Người cao tuổi có xu hướng ít hoạt động thể chất hơn, dẫn đến tình trạng mất cơ (sarcopenia) và tăng tích tụ mỡ, gây ra béo phì. Vòng luẩn quẩn này không chỉ làm suy yếu sức mạnh thể chất, tăng nguy cơ té ngã mà còn là yếu tố thúc đẩy các bệnh rối loạn chuyển hóa như tiểu đường, tim mạch.

3. Nhiều bệnh mạn tính xuất hiện đồng thời (đa bệnh lý)

Một đặc điểm phổ biến ở người già là tình trạng đa bệnh lý, tức là mắc nhiều bệnh mạn tính cùng một lúc (ví dụ: vừa tăng huyết áp, vừa tiểu đường, vừa thoái hóa khớp). Tình trạng đa bệnh lý làm phức tạp hóa việc điều trị các bệnh thường gặp ở người già, tăng nguy cơ tương tác thuốc và làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh.

4. Dinh dưỡng kém, mất cân bằng vi chất

Nhiều người già gặp khó khăn trong việc ăn uống do răng yếu, vị giác suy giảm, hoặc các vấn đề tiêu hóa. Điều này dễ dẫn đến tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng, đặc biệt là các vi chất quan trọng như protein, canxi, vitamin D, B12… Dinh dưỡng kém làm suy yếu hệ miễn dịch, đẩy nhanh quá trình mất cơ và loãng xương.

5. Yếu tố tâm lý: cô đơn, căng thẳng, trầm cảm ý thức

Sức khỏe tinh thần có mối liên hệ mật thiết với sức khỏe thể chất, có thể làm nặng thêm các bệnh thường gặp ở người già. Sự cô đơn, cảm giác bị bỏ rơi, căng thẳng do bệnh tật hoặc lo lắng về tài chính có thể dẫn đến trầm cảm. Trạng thái tâm lý tiêu cực này ảnh hưởng đến hệ miễn dịch, làm người bệnh chán ăn, ít vận động và giảm tuân thủ điều trị, từ đó làm nặng thêm các bệnh lý sẵn có.

Bằng cách hiểu rõ các nguy cơ, nhận biết sớm dấu hiệu bệnh thường gặp ở người già và xây dựng một lối sống khoa học, Người cao tuổi hoàn toàn có thể duy trì sức khỏe, sự minh mẫn và niềm vui trong cuộc sống. Việc chủ động chăm sóc sức khỏe hôm nay chính là sự đầu tư quý giá nhất cho một tương lai khỏe mạnh và hạnh phúc.